28 september 2004

Gister probeerden we voor vandaag een ticket te kopen voor een bezoek aan Robben Island, maar dat was al uitverkocht. We gingen naar het toeristenbureau en boekten daar een dagexcursie bij Inkululeko Tours, met ´s ochtends een excursie naar een township en ´s middags naar Robben Island. Dus toch via een omweggetje naar Robben Island. Echt perfect geregeld allemaal, we werden opgehaald bij ons hotel en haalden eerst vier anderen op. Onze gids en onze chauffeur waren beide afkomstig van een township, de chauffeur woonde er nog steeds. Het bedrijf is opgericht door onze gids (met de kennis) en een blanke compagnon (benodigd kapitaal). Het blijkt een ideaal samenwerkingsverband: de excursiedag heeft een grote indruk op ons gemaakt.

We begonnen met een bezoek aan het District Six Museum. In 1966 werd besloten dat dit district, vlakbij het centrum, behoorde bij het blanke gebied. De ´coloureds´ die hier zo´n vijf generaties al leefden werden gedwongen te vertrekken. Het ging om 60.000 bewoners, en bulldozers sloopten het hele district. Het is trouwens nu nog steeds een kale vlakte (ook te zien op mijn foto vanaf de Tafelberg), op enkele moskeeën en kerken na. Het is nooit herbouwd, omdat de blanken van Kaapstad veel liberaler zijn dan elders in Zuid-Afrika (analoog aan de Grote Trek: hoe noordelijker en oostelijker, des te conservatiever) en als protest hier gewoon niemand wilde wonen. De bewoners van dit district zijn verplaatst naar de zanderige Cape Flats, de locatie van townships op zo'n 10 - 40 km afstand van het centrum van Kaapstad.

Na een uurtje stapten we in de auto en brachten een bezoek aan twee townships: Langa en Khayelitsha.

Het township Langa ligt zo'n 10 km vanaf het centrum, je rijdt erlangs van en naar het vliegveld. Een eindeloze rij van krotten. Hierboven zijn we wat vroeger de pensions waren: het onderkomen van zwarte mannen die werkten in en om Kaapstad, hun gezinnen achterlatend in de 'thuislanden'. Op elke kamer woonden vroeger zes man, nu wonen er gezinnen. We zijn erg welkom: het levert geld op, mensen zijn erg trots op wie ze zijn en wat ze hebben en willen dat graag tonen.

Elke stad heeft en had z'n eigen township. Die werden ingesteld als kunstmatige arbeidersreservoirs voor het werk in de stad. De zwarte bevolking werd geacht thuis te zijn in de zogenaamde thuislanden, daar verbleven vrouwen en kinderen. In een township was er tijdens de apartheid een verbod op economische activiteiten, zoals banken, kledingzaken, supermarkten, bars, etc, want dit ondermijnde de filosofie van het tijdelijke karakter van een township. Maar in de praktijd bleek dit nauwelijks te sporen met de theorie.

We rijden naar Khayelitsha, een township met zo'n 1,4 miljoen inwoners op 25 - 30 km van Kaapstad. Degenen met werk rijden heen-en-weer met busjes naar de stad. Er wordt nu alles aan gedaan om zoveel mogelijk de slechtste krotten op te ruimen. Een township bestaat niet alleen uit krotten: degenen met werk kunnen echt een prima huis kopen in de township, zodat er nu ongeveer drie categorieën woningen staan: krotten, middenklassers en topklasse.

Het is tijd voor onze boottocht naar Robben Island. We worden afgezet en de gidsen op Robben Island nemen het over.

vanaf de boot naar Robben Island zicht op Kaapstad en de Tafelberg

Robben Island was aanvankelijk een strafkolonie voor weggelopen slaven. Later werd het berucht als gevangenis van politieke tegenstanders van het apartheidsregime. Nelson Mandela zat er bijna 20 jaar gevangen in Sectie B. Het eiland ligt op 11 km van het vasteland en is zo genoemd door de Hollanders vanwege de grote aantallen pelsrobben. Het eiland heeft een bewogen geschiedenis: Jan van Riebeeck zette er rebellerende Khoikhoi-leiders gevangen, Britten dumpten er lepralijders, zwervers en zwakzinnigen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het een militaire basis, en vanaf 1960 werd het overgenomen door het gevangeniswezen en kreeg al snel de reputatie van meest beruchte strafkolonie van het land. Tegenwoordig is het een monument en museum, dat wordt beheerd door het ministerie van Kunst en Cultuur. Om de natuur te beschermen wordt het aantal bezoekers tot 300 per dag beperkt.

Op 12 juni 1964 werden Mandela, Sisulu Mhlaba, Motsoaledi, Mlangeni, Mbeki en Kathrada schuldig bevonden aan een poging tot het omverwerpen van de staat en tot levenslang veroordeeld. Ze werden op Robben Island gevangen gezet. Mandela was gevangene 466 / 64. Hij heeft 18 jaar vastgezeten op Robben Island en is in 1982 met drie medegevangenen overgeplaatst naar de Pollsmoor Gevangenis, vlakbij Kaapstad in de suburb Tokai.

de gevangenis van Robben Island		de steengroeve, waar politieke gevangenen (o.a. Mandela) jaren achtereen minstens zes uur per dag werkten

achterkant van de cellen, links zat Nelson Mandela

"Our lives settled into a pattern. In prison, each day is like the one before it, and each week is like the one that has just gone by. And so the months and the years blend into each other." (uit Long Walk to Freedom, Nelson Mandela, 1994)